HET LEGER MET DE SCHEP
ONGEWAPENDE DIENSTPLICHT
Na de Duitse bezetting in mei 1940 blijft het raamwerk van de werkverschaffing overeind, maar verandert de insteek. Vanaf 1 januari 1942 voert de bezetter de ongewapende dienstplicht in voor jongeren van 18 tot 23 jaar. Vrouwen dichtbij huis, mannen verder weg in kampen als Sparjebird en Wurksathe. De NAD-kampen zijn op militaire leest geschoeid met verblijfsbarakken en een kantine rondom de appèlplaats.
Met de schop aan de schouder leren de dienstplichtigen exerceren. Dagelijks zien de inwoners van Hemrik de werkpelotons zingend voorbij marcheren op weg naar werkzaamheden op de hei of in de bossen, of naar boeren om te helpen met de oogst. Al is er sprake van contact en bloeit af en toe een romance op, de toenadering tussen de dorpelingen en de kampbewoners blijft beperkt. De kampen liggen veraf in het buitengebied en na een half jaar zit de dienstplicht erop voor de NAD-ers.
GRIMMIG
Tot ver in 1944 staat de NAD onder leiding van voormalig Nederlandse officieren, al krijgen de kampen steeds vaker NSB-ers aan het hoofd. Ook Sparjebird en Wurksathe. Evengoed neemt het aantal vrijwillige aanmeldingen toe naarmate de oorlog voortduurt. Door zich als NAD-er in eigen land op te geven, hopen de vrijwilligers de Arbeitseinsatz in Duitsland te ontlopen. De tegenstellingen tussen het NSB-kampkader en het NAD-werkvolk leiden tot een grimmige sfeer. Als op Dolle Dinsdag 5 september 1944 geruchten rondgaan dat bevrijding op handen is, lopen de kampen van Hemrik en in heel Nederland leeg. De NAD-ers zoeken hun toevlucht bij boeren in de omgeving en duiken onder.
KOENRAAD
Spierbundel Koenraad, een blond gekuifde model NAD-er, roept vanaf wervingsaffiches vrijwilligers op om zich bij hem aan te sluiten. Maar weinigen geven gehoor aan ‘arbeidsman’ Koenraad.
ICK DIEN
De Duitse propaganda presenteert de NAD als een non-politieke opbouworganisatie van vrijwilligers die onder het motto ‘Ick Dien’ de oorlogsschade herstelt en het land verder vooruit helpt.
SEYSS-INQUART
Hoogste baas Seyss-Inquart, Rijkscommissaris van Nederland, wil de werkverschaffing gebruiken om de vijfenvijftigduizend soldaten van het verslagen Nederlandse leger te neutraliseren. In de nieuwe opzet moeten de ex-militairen het kader gaan bemannen van de Nederlandse Arbeidsdienst (NAD).
Seyss-Inquart geeft opdracht tot de bouw van zestig barrakkampen om de NAD-ers te huisvesten. Friesland krijgt acht NAD-kampen toebedeeld, waarvan twee in de buurt van Hemrik: Sparjebird en dichterbij het dorp het wat bescheidener Wurksathe. Eind maart 1941 start de bouw.
WORDT VRIEND & DONATEUR
We willen de verhalen van kamp Sparjebird nog meer zichtbaar maken En daar hebben
we hulp bij nodig van onze Vrienden. hoe je ons kunt ondersteunen?
OP ZOEK NAAR BEELDMATERIAAL
De projectgroep is nog op zoek naar foto’s of ander materiaal van de kampen Sparjebird en Wurksathe.
Er zijn, voor zover wij weten, maar drie afbeeldingen van kamp Sparjebird.
Kom op onze mailinglijst
& ontdek meer over de NAD
Kom op onze mailinglijst